Over het boek

In de psychosociale hulpverlening zijn goede gespreksvaardigheden essentieel om een cliënt werkelijk te kunnen helpen. Belangrijk is om te achterhalen met welk probleem je cliënt worstelt en welke emoties daarbij spelen. Beheers je de kunst van observatief luisteren, dan achterhaal je niet alleen het gedrag en de beleving van je cliënt, maar ook de emoties die het veroorzaken. Psychosociale gespreksvoering is het enige boek dat praktische vaardigheden inbedt in theoretische kennis over gespreksvoering én over emoties. Dit boek leert je om met een open, empathische en nieuwsgierige houding – gebaseerd op kennis en empowerment – het werkelijke verhaal en de bijbehorende emoties van je cliënt te horen.

De kunst van observatief luisteren stoelt op kennis over emoties. Uniek is het hoofdstuk over de theorie van emoties leidend tot het Dynamische Driehoeksmodel Situatie-Emotie-Gedrag. Dit nieuwe model verklaart hoe emoties in een dynamisch veld tot stand komen, betekenis geven en bepalend zijn in de beleving en het gedrag van een mens.

De behandelde theorie wordt steeds vertaald naar bruikbare strategieën en vaardigheden die direct toepasbaar zijn in de praktijk. Het boek is in begrijpelijke taal geschreven en de technieken worden geïllustreerd met videomateriaal op deze website. Verder staan er oefenvragen bij elk hoofdstuk, een begrippentrainer voor studenten en voor docenten Powerpoint-presentaties en de uitwerkingen van de oefeningen in het boek.

Psychosociale gespreksvoering is bedoeld voor studenten binnen de hogere sociale studies en voor psychosociale hulpverleners. Kortom, iedereen die cliënten helpt met hun functioneren op zowel psychisch als sociaal gebied.

Wat is psychosociale hulpverlening?

Iedereen communiceert, dat merk je elke dag. Het zou ook niet anders kunnen: zonder communicatie zou de maatschappij niet bestaan. Veruit de meeste gesprekken zijn alledaagse gesprekken, over kleinigheden zoals het weer en over feitelijkheden zoals waar je iets kunt kopen, bijvoorbeeld. Dit boek gaat verder dan alleen gewone, alledaagse gesprekken en richt zich op gespreksvaardigheden in de psychosociale hulpverlening. Maar wat bedoelen we met de term psychosociaal?

De mens is een biopsychosociaal wezen (Kiesler, 1999; Tomkins, 1995), oftewel beleving komt tot stand in de wisselwerking tussen drie gebieden van de mens:

• biologisch
• psychisch
• sociaal

Zowel positieve als negatieve belevingen ontstaan en worden beïnvloed vanuit elk afzonderlijk gebied en de drie gebieden beïnvloeden elkaar. Psychosociale hulpverlening richt zich vooral op de laatste twee gebieden, al is het wel belangrijk om het biologisch welzijn van je cliënt mee te nemen in de beschouwing. Het biologisch welzijn beïnvloedt immers het psychosociale welbevinden.

Als mensen problemen ondervinden in de manier waarop zij hun leven ervaren, probeer je als psychosociale hulpverlener hen te helpen om veranderingen op de twee gebieden psycho en sociaal aan te brengen, bijvoorbeeld door hen te leren dingen anders te interpreteren (psychologisch gebied), anders om te gaan met hun omgeving (sociaal gebied) of waar mogelijk zelfs de omgeving aan te passen. De psychosociale sector is een brede sector en omvat beroepen als (toegepast) psycholoog, counselor, coach, trainer, casemanager, (ortho)pedagoog, sociaal werker, maatschappelijk werker, sociaal pedagogisch hulpverlener, sociaal psychiatrisch verpleegkundige, enzovoort in verschillende settings zoals de geestelijke gezondheidszorg, de schoolomgeving, het maatschappelijk werk of de werkomgeving.

Wanneer vragen cliënten om psychosociale hulp?

Je komt als psychosociale hulpverlener pas in beeld wanneer een cliënt last heeft van iets dat zij of hij zelf niet kan oplossen. Bedenk bijvoorbeeld maar eens: wat doe jij als je een probleem hebt, bijvoorbeeld met je partner? Ga je dan gelijk naar de relatietherapeut? De meeste mensen proberen eerst zelf een oplossing te bedenken. Lukt dat niet, dan bel je een vriend(in). In eerste instantie om je hart te luchten door erover te praten. Het kan zijn dat alleen erover praten al genoeg is. Het luchten van je hart heeft een ordenend effect, waardoor inzicht in hoe je je probleem zelf op kunt lossen zich bijna automatisch aandient. Duurt het probleem voort, dan zou je je vriend(in) om advies kunnen vragen. Pas als je zelf geen hulpbronnen meer hebt, schakel je een professional in.

Waarvoor dienen gespreksvaardigheden?

Cliënten willen dus hulp bij het oplossen van hun probleem. Een goed gesprek alleen is echter niet genoeg. Aan de ene kant gebruik je gespreksvaardigheden om informatie te verzamelen, bijvoorbeeld de hulpvraag van een cliënt helder krijgen tijdens een intakegesprek. Daarnaast loopt het proces waarin een verandering wordt teweeggebracht: je zet als psychosociale hulpverlener bepaalde technieken in. Behalve over goede gespreksvaardigheden zul je om een goede hulpverlener te zijn ook over andere professionele kennis en kunde moeten beschikken. Welke vaardigheden en technieken precies daartoe horen, hangt af van welk (psychosociaal) beroep je uitoefent. 

Naast gespreksvaardigheden gebruik je als psychosociale hulpverlener ook verandertechnieken; methodes en technieken waarmee je de cliënt helpt haar of zijn situatie daadwerkelijk te veranderen. Kennis over verandertechnieken valt buiten het bestek van dit boek. Toch zul je merken dat ook de (gedrags)verandertechnieken pas effectief zijn wanneer ze zijn ingebed in goede gespreksvaardigheden. Daar gaat dit boek over: hoe jij binnen die beide parallelle processen optimaal kunt communiceren.